Предыдущая страница реферата | 26  27  28  29  30  31  32  33  34  35  36 | Следующая страница реферата

Забралі ўчора і павязлі...Лётчыкаў...Двоечка (Алімпіяда,с.446).

Сколечка, няпэўна-колькаснае сл. Сколькі.

Сколечка той хады (Алімпіяда,с.291).

Прыназоўнікі.

Круга. Вакол,  кругом (СПЗБ,т.2).

Стаяць круга цябе з сярпамі на плячах, за жываты хапаюцца, а над табой Крысцініна рука (Алімпіяда,с.146). Цяпер ясна, што робіцца круга нас (Найдорф,с.57). Конь вылез з гразі і пачаў бегаць па сухім круга Андрэя, атрасаючыся (Мсціжы,с.29).

Перак. Упоперак, насуперак (СПЗБ,т.3).

Больш яе не пусціў Мікалай. Стаў перак дарогі: до!(Алімпіяда,с.195). Стаяў і маўчаў – каб слова сказаў перак Махорку (Тартак,с.125).

Злучнікі.

Бытта. Нібы, быццам (СПЗБ,т.1).

Трашчаць пад столлю бэлькі, бытта хто ходзіць па гары (Тартак,с.213).

Сярод словаўтваральных дыялектызмаў вылучаюцца лексемы, якія адрозніваюцца толькі адным словаўтваральным фармантам: суфіксам (шчэлка – шчыліна, двоечка – двое, дзярняк – дзёран, і іншыя.); прыстаўкай (спружыцца – напружыцца, адумысла – сумысла); прыстаўкай і суфіксам адразу (поверх – зверху, упобачкі – побач). Зафіксаваны словы, у якіх у літаратурнай мове адсутнічае прыстаўка ці суфікс, а ў дыялектнай яны ўжываюцца з прыстаўкай (вылівень – лівень, адранак – ранак) ці суфіксам (цяперака – цяпер, лучка – лука) і пад.

Фанетычныя дыялектызмы

Фанетычныя дыялектызмы адлюстроўваюць якую-небудзь фанетычную асаблівасць пэўнай гаворкі1.

Фанетычныя дыялектызмы – словы, якія адрозніваюцца ад літаратурных націскам, вымаўленнем зычных ці галосных, словы, у якіх адбыліся разнастайныя гукавыя змены зычных ( эпентэза, метатэза, асіміляцыя, дысіміляцыя і інш.). Выкарыстанне фанетычных дыялектызмаў у творах абумоўлена не толькі вясковай тэматыкай твораў І.Пташнікава, але ў значнай ступені свядомай схільнасцю аўтара да дыялектызмаў, да перадачы асаблівасцей мовы герояў.

Для некаторых фанетычных дыялектызмаў характэрна скарачэнне гукавога складу, або замена канцавога зычнага на зычны іншай якасці:

Ёсь. Ёсць.

Свет усякі ёсь: і такі, і гэтакі (Алімпіяда, с.320).

Параўн.: есь, е, іе, ё, ест (ДАБМ, карта 163).

У гэтым выпадку адбылася страта канцавога –ць у спалучэнні –сць. Гэта рыса характэрна пераважна для паўночна-ўсходняй тэрыторыі Беларусі2.

Вун, часц. Вунь (СПЗБ, т.1).

І маці, вун, седзячы на ложку, глядзіць далей цябе – у гарод. (Алімпіяда, с.125).

У гаворках ужываюцца варыянты  гэтай часціцы :  вонь, унь, ванё, унё 3.

У беларускіх народных гаворках зафіксаваны разнастайныя гукавыя змены зычных. Яны выкліканы уплывам суседніх або аддзеленых складамі гукаў. У выніку гэтага адбываецца распадабненне, прыпадабненне,

1 Сучасная беларуская літаратурная мова: Лексікалогія.Фанетыка. Арфаграфія. Мн., 1993. С.64.

2Нарысы па беларускай дыялекталогіі. Мн., 1964. С.276.

3 Блінава Э., Мяцельская Е. Практыкум па беларускай дыялекталогіі. Мн., 1991 С 96.

перастаноўка гукаў, страта ці ўзнікненне новага гука1. Гэтую асаблівасць адлюстраваў і І.Пташнікаў у мове герояў сваіх твораў.

Назоўнікі

Аглобня, ж. Аглобля (СПЗБ, т.1).

Буланчык напяўся ўвесь, даў у хамут, хочучы, мусіць, выскачыць з аглабень (Тартак, с.25). Фірага падышоў і таўхануў Анкуду рукой у плячо, моцна, як зморанага каня ў аглобнях (Алімпіяда, с.200). Коні іржалі, ірвучы гужы і ломячы аглобні (Найдорф, с.75).

У гэтым выпадку назіраецца распадабненне двух падобных гукаў – дысіміляцыя. Гэта з’ява больш пашырана ў народных гаворках, чым у літаратурнай мове.

Бульбеўнік, м. Бульбоўнік, націна бульбы (СПЗБ, т.1).

За тынам відаць высокі бульбеўнік (Тартак, с.10).

Вальц, м. Вальс.

Вальц! У нас усягды з вальца маладыя пачынаюць (Мсціжы, с.127). Ідзі лепш вальчык адхопім (Чакай у далёкіх Грынях, с.120).

Прыстаўны зычны в характэрны як літаратурнай мове перад галоснымі о, у  (вока, вуха), так і народным гаворкам. Але ў гаворках зафіксаваны словы з прыстаўным  в, якія ў літаратурнай мове ўжываюцца без прыстаўнога в. Параўн.:

Водум, м. Одум.

Сядзелі адны старыя людзі, змучаныя водумам – як выйсці з бяды. (Найдорф, с.181).

Восвы, мн. Осы (СПЗБ, т.1).

Стаяў пасля, глядзеў на рубашку і на рукі, і на папяровы каўпачок у малінніку, дзе не маглі суцішыцца восвы (Алімпіяда, с.259).

Многія аналізуемыя фанетычныя дыялектызмы адрозніваюцца ад літаратурных адпаведнікаў адным гукам:

Вялейка, ж. Вілейка.

1 Блінава Э., Мяцельская Е. Беларуская дыялекталогія, 2-е выд. Мн., 1980. С.52-53.

А яшчэ праз тыдзень, прарваўшыся пад Барысавам і выйшаўшы на прастор, праз Дзвінасу ў бок Вялейкі і Маладэчна пайшлі першыя танкі (Найдорф, с.114).

Гадыня, ж. Гадзіна (СПЗБ, т.1).

Кусаецца, як гадыня (Тартак, с.151).

Гугаль, м. Куколь

Пахла дзяцельніцай, мятліцай, зялёным конскім гугалём – елкай, свірэпкай – спелай, у струках (Мсціжы, с.199).

Рекомендуем скачать другие рефераты по теме: сочинения по литературе, защита дипломной работы, человек изложение.



Предыдущая страница реферата | 26  27  28  29  30  31  32  33  34  35  36 | Следующая страница реферата

Поделитесь этой записью или добавьте в закладки