Предыдущая страница реферата | 27  28  29  30  31  32  33  34  35  36  37 | Следующая страница реферата

Конь форскаў, махаў галавою (Лонва, с.51).

Шыткаваць, незак. Шаткаваць.

Жаваранка бярэ з вугла ў хлеўчыку ўторкнуты даўгі, шырокі нож, якім Кланя шыткуе ўсягды капусту (Найдорф, с.80).

Прыслоўі

Відна.Відно (СПЗБ, т.1).

Ад месяца было відна (Алімпіяда, с.439).

Высака. Высока (СПЗБ, т.1).

У хаце адразу павалілася на ложак, падкінуўшы да брыжа дзве падушкі, каб было высака пад галаву (Алімпіяда, с.4).

Даўна. Даўно (СПЗБ, т.2).

Ці даўна, здаецца, я тут хадзіў на грэблі па калені ў гразі (Алімпіяда, с.610).

Для прыслоўяў на –а, -о, якія ўтвораны ад якасных прыметнікаў, у гаворках характэрна хістанне націску. На адной тэрыторыі могуць ужывацца паралельна два варыянты: відна і відно. Але формы з націскам на 1-ым складзе характэрны часцей для паўночна-ўсходняга дыялекту і для сярэднебеларускіх гаворак (ДАБМ, карта 175).

Надаўга. Надоўга.

У прагалах  было відаць шэрае, цяжкае неба – аблажыла надаўга, не на адну ноч. (Мсціжы, с.5).

Нітведама. Немаведама.

Гэта ж бегчы нітведама  куды (Тартак, с.35).

Сухамя. Сухама.

Елі сухамя, ціха, паднёсшы блізка да рота кожны свой кавалачак ацеслівай, прыгарэлай зверху жытняй перапечкі (Найдорф, с.180)

Ценка. Тонка.

Вецер, рвучыся з балота на лагі пад вёску, шалеў, ныючы ценка і калюча ў ніцай лазе і разгатым пад’ялеўцы (Мсціжы, с.4).

Цурчом. Цурком  (СПЗБ, т.5).

Кроў. Пайшла ўчора днём. Цурчом. Аж цяпер солана ад яе ў роце (Алімпіяда, с.117).

Шырака. Шырока.

Адчыніліся шырака дзверы, бразнуўшы клямкай аб вушак – Алёша адскочыў ад парога, - і ў хату ўваліўся Гурбан (Найдорф, с.27).

Большасць зафіксаваных фанетычных дыялектызмаў адрозніваюцца ад літаратурных слоў націскам (дросень—драсён, двайня—двойня, кішаня—кішэня і пад.).

У некаторых словах пад уплывам суседніх гукаў адбылося распадабненне ці прыпадабненне гукаў, перастаноўка ці страта іх, паяўленне новых гукаў: аглобня—аглобля, дзермяза—дзераза, сморгаць—шморгаць, слабодны—свабодны і пад.

Запазычаныя ж словы адаптаваліся ў гаворцы і вымаўляюцца згодна з законамі беларускага вымаўлення: рэгулярна адлюстраваны закон дзекання і цекання: радзіяцыя, ціліфон, прызідзюм і пад., неўласцівы беларускім гаворкам гук ф перадаецца гукам х: херма, ці спалучэннем гукаў хв: кухвайка і пад.

Спосабы ўвядзення дыялектызмаў у кантэкст

Любы дыялектызм, ці то ў аўтарскай мове, ці то ў мове героя павінен быць максімальна зразумелым для чытача. Сапраўдныя майстры мастацкага слова тонка адчуваюць, што многія назвы прадметаў, працэсаў, якасцей прадметаў вядомыя ў адной мясцовасці і невядомыя ў другой, таму яны клапоцяцца пра іх зразумеласць, даходлівасць, карыстаюцца рознымі прыёмамі і спосабамі ўвядзення дыялектнага слова ў мову мастацкага твора. Вядомы даследчык беларускай мовы А. Каўрус адзначае: “Характэрна, што ў рамане “Алімпіяда” пісьменнік нібы ставіць мяжу перад нелітаратурнымі словамі, формамі, адчувае, што іх можа не прыняць чытач, а таму тлумачыць асобныя дыялектызмы, прастамоўныя ці індывідуальныя словаўжыванні персанажаў, паказвае на сферу іх пашырэння.”1

... На херму яны прыязджалі ... – Бабка гаварыла не ферма , а херма (Алімпіяда. С. 110).

Гэта выказванне адносіцца не толькі да рамана “Алімпіяда”, а і да ўсіх іншых твораў І. Пташнікава.

Можна выдзеліць некалькі спосабаў увядзення дыялектызмаў у кантэкст:2

1. Спосаб непасрэднага тлумачэння (адразу ў кантэксце, або ў зносцы тлумачыцца сэнс прыведзеннага слова):

У Мікалая хворыя легкія – біркулёз, як гавораць у вёсцы (Алімпіяда,. с. 315). У гародзе на мяжы ў высокай траве бегалі чырвоныя вёрткія андрукі – божыя кароўкі – і блішчэлі кропелькі расы (Тамсама, с.. 90). Падумаў, што ў Тані, мусіць, пал – гарачая галава (Тартак, с. 128). Ляжаць ў глыбокай калысцы намітуські – сюды галава – туды галава, - у палатняных полачках, спавітыя чырвонымі паясамі з кутасамі (Тамсама, с. 42). І зубы вялікія і шырокія, як касцяныя падплятанкі, якімі ў вайну падпляталі лазовыя лапці. (Лонва, с. 62).

1 Каўрус А.А. Мова народа, мова пісьменніка. Мн., 1989. С. 139.

2 Абабурка М.В. Стылістычна абмежаваныя словы ў мове беларускай мастацкай літаратуры. Мн., 1981. С. 27-32.

Гэты спосаб увядзення дыялектызмаў у кантэкст, на нашу думку, у І. Пташнікава самы распаўсюджаны.

2. Тлумачэнне праз увядзенне ўстаўнога сказа:

Бярэш у рукі рагатыя на два зубы, лясковыя вілкі, трасеш сена з саломай – робіш струшанку – і носіш яе ахапкамі каровам за драбіны. (Алімпіяда, с. 352). Сенечкі былі накрытыя траской – абрэзкамі, што засталіся ад хаты, вузкімі, сукаватымі – пад шэрсць (Мсціжы, с. 13). Але па вітку – бярозавы доўгі дубец (Юрка заве яго так, бо імі, бярозавымі дубцамі, у Лонве вітавалі плот) – Юрка не пойдзе (Лонва, с. 151).

3. Тлумачэнне праз увядзенне прыдатка – спосаб атрыбуцыі, калі дыялектнае слова далучаецца да агульнавядомай лексемы, як прыдатак і аддзяляецца злучком:

Да маста на лажок выходзіла дваром калгасная лесапілка-гатар. (Алімпіяда. С. 259). Мокрая ралля-зябліва – чорная-чорная, бы палатно, вываранае ў траве-мачанічніку і вылежанае ў рудзе-гразі. (Чакай у далёкіх Грынях, С. 114).

4. Тлумачэнне праз увядзенне сіноніма, калі побач з дыялектным словам падаецца сінонім з літаратурнай мовы:

І вазьміце з сабой гальнікі. Дзеркачы чым большыя, тым лепш. (Алімпіяда, с. 61). Ішлі памалу, спавагі, Кастусь курыў (Калістрыха., с. 132). Сабольскі пагнаўся-пагаліўся, на багацці галаву звярнуў (Чакай у далёкіх Грынях, с. 92). На вадзе плаваюць пузыры, павольныя, леныя: дождж зарадзіў надоўга (Тамсама, с. 319). Перад самай вайной паявіліся тарніткі-варонкі з шыферу, ці што (Мсціжы, с. 210).

5. Спосаб пунктуацыйнага выдзялення, калі дыялектызм бярэцца ў двукоссе, выдзяляецца дужкамі ці працяжнікамі. Іншы раз гэтым указваецца толькі на ненарматыўнасць лексікі, а сэнс слова не раскрываецца:

Пярэдні ехаў Іван Боганчык на сівым у яблыкі жарабку, якога ён, як паявіліся партызаны, прывёў ноччу «з-за ракі» - «збамбіў» - і шкадаваў, што роднага бацьку. (Тартак, с.108).

6. Кантэкстуальны спосаб тлумачэння, калі сэнс дыялектнага слова вынікае з кантэксту, праз слоўнае акружэнне. Гэты спосаб з’яўляецца самым распаўсюджаным.

Назад па крутым абрыве яна падымалася, як па стозе сена, каб хутчэй ухапіцца за вітку – за галінку чорнай чаромхі на беразе (Алімпіяда, с. 383). Ля парога намяло гурбу, у ёй стаіць белы ад снегу Мікалай з ліхтаром у руцэ, пад шкелкай хліпае маленечкі жоўты матылёк (Тамсама, с. 334). Тады пераставіла вазоны на акне ад двара – альвас у гаршку і бальзамінку ў маленькай місачцы (Найдорф, с. 151). Недалугі ён [конь], мусіць, яго ніхто з хлапцоў ніколі не хоча запрагаць, хапаюць лепшых (Лонва, с. 58). А гною там у нас ля кароўніка, ля самых дзвярэй светніца. Ніхто ніколі не згінаўся. Па нараду хіба калі вясной ужо вывозілі (Чакай у далёкіх Грынях, с. 327).

Пісьменнік не тлумачыць дыялектных слоў, самантыка якіх лёгка выяўляецца праз параўнанне з аднакаранёвымі літаратурнымі словамі. Такія дыялектызмы натуральна ўваходзяць у мову мастацкага твора, не патрабуюць спецыяльнага тлумачэння.

Заключэнне

Праведзенае даследаванне паказвае, што І. Пташнікаў у сваіх творах шырока выкарыстоўвае дыялектызмы з гаворак Лагойшчыны. Гэта з’яўляецца прыметай своеасаблівага мастацкага почырку самабытнага майстра слова. Многія дыялектныя словы адзначаны амаль ва ўсіх яго творах. Гэта такія дыялектызмы, як тофель, тафялёвы, нажутка, шафарня, упобачкі, канюх, зблэчаны, павалаканец, трасочнік і інш. Яны, можна сказаць, з’яўляюцца яго своеасаблівай візітнай карткай.

З прааналізаванага матэрыялу відаць, што І. Пташнікаў у сваіх творах абапіраецца на жывую народную мову, бачыць у ёй крыніцу папаўнення лексікі. Дыялектызмы ўзбагачаюць мову яго твораў. Яны дапамагаюць стварыць трапную моўную характарыстыку персанажаў, перадаць каларыт мясцовай гаворкі, надаюць апісанню вобразнасць і эмацыянальнасць.

Рекомендуем скачать другие рефераты по теме: сочинения по литературе, защита дипломной работы, человек изложение.



Предыдущая страница реферата | 27  28  29  30  31  32  33  34  35  36  37 | Следующая страница реферата

Поделитесь этой записью или добавьте в закладки